هنر های شوپنهاور؛ از هنر خوشبختی تا هنر رفتار با زنان - دنیای با نشاط مدرسه

به تازگی نشر مرکز مجموعه ای سه جلدی با ترجمه علی عبداللهی از آثار تا به امروز منتشرنشده شوپنهاور منتشر کرده که از این قرار است: هنر رنجاندن، هنر خوشبختی و هنر رفتار با زنان. انتخاب و موضوع بندی هر سه کتاب کار ویراستار کتاب ها، فرانکو وولپی، است.

هنرهای شوپنهاور؛ از هنر خوشبختی تا هنر برخورد با زنان

هنر رنجاندن

معروف است که شوپنهاور فیلسوفی رک گو و صریح بود. شاید یکی از صریح ترین فیلسوفان تاریخ. زمانی که می خواست درمورد کسی یا اندیشه ای داوری کند، داوری خود را با صراحت و برندگی تمام ابراز می کرد. او در خلال بیان نظرات خود حتی به ناسزاگویی، رنجاندن، لیچارپرانی و توهین به موضع بحث مقابل خود می پرداخت و مهم نبود که طرف پرخا ش های او چه کسی یا چه مفهومی باشد. گاه هدف حملات او فیلسوفانی مهم چون هگل، فیشته و کانت بودند و گاه استادان صاحب کرسی وقت، گاه موضوعات کهن تابوآلوده ای مانند مسیحیت، یهودیت، کتاب مقدس و گاه مؤسسات مهم فلسفی زمانه اش همچون دانشگاه های بزرگ آلمان آن زمان یا حتی فراتر از آن، گاه آکادمی سلطنتی دانمارک یا حتی زبان فرانسه، نژاد آلمانی و نظایر آن. خلاصه در آثار او هیچ کس و هیچ مفهومی از گزند زبان تند او در امان نیست.

کتاب هنر رنجاندن مربوط است به این بخش از زندگی فلسفی و رفتار خاص شوپنهاور که در آن تمام تندخویی ها و حملات تندوتیز این فیلسوف تندمزاج جمع شده است. گلچین گزاره های مختلفی که در این کتاب جمع شده، مجموعه متنوعی است از عبارات آشکارا زخم زننده علیه ایدئالیست های آلمانی و سایر فیلسوفان معاصر او، ناسزاها به افکاری که در نظرش نادرست اند، از حق وراثت تا انجمن حمایت از حیوانات و همچنین داوری گزاره هایی که در زمره ماهیت و بنیان فلسفه شوپنهاور قرار می گیرند.

این اندرزها در خواننده واکنش های مختلفی را برمی انگیزد. مع الوصف، شوپنهاور هنر رنجاندن را با سبک و سیاقی به ما می آموزد که اخلاق را در دبستان های عهد باستان یاد می دادند و آن شیوه از این قرار است: آموزش اخلاق نه طبق روش تدریس، یعنی نظریه تجریدی و روش ذهنی، بلکه طبق روش کاربردی، یعنی از طریق ارائه الگو و تمرین عملی انضمامی.

هنر خوشبختی

شوپنهاور در دوران اقامتش در برلین، تا قبل از تلاش ناکامش در رقابت با هگل برای ایراد درس گفتارهایی هم زمان با کلاس های هگل و تا زمان فرار ناگزیرش از شیوع وبا در مرکز دولت پروس، تمایل زیادی به تدوین رساله های کوچک و کم حجم نداشت، جز رساله هنر همیشه برحق بودن که آن هم در زمان حیاتش منتشر نشد. بااین حال شوپنهاور در دوره اقامت در برلین، یادداشت هایی فراهم کرده بود و قصد داشت از آنها در تدوین کتابچه راهنمایی درخصوص آموزه خوشبختی بهره ببرد.

او پایان پنجاه قاعده زندگی تنظیم کرد با هدف سوق دادن زندگی فرد به سمت سعادت و خوشبختی. کتاب هنر خوشبختی مجموعه ای است از قطعات تا به امروز منتشرنشده از شوپنهاور. البته شوپنهاور در فصل پنجم گزین گویه هایی در باب حکمت زندگانی از این قطعات استفاده کرده و در همان جا از هنر خوشبختی به اختصار با عنوان اندرزها و اصول راهنمای کلی یاد کرده است. منبع این دست نوشته ها دو دسته اند: یا از خلال دست نوشته هایی استخراج شده اند که در سال های مختلف با تلاش افراد مختلف منتشر شده اند یا از میان آثاری که تا به امروز هرگز منتشر نشده اند و کماکان در آرشیو شوپنهاور محفوظ اند.

این پنجاه قاعده زندگی به عنوان قواعد و اصول زرین به شیوه فرانسوی ها تدوین و فرمول بندی شده است: یعنی شامل تأملات و اندیشه هایی است که حجم آن کمی از گزین گویه بلندتر است و در قالب دستورالعمل، حاوی رهکردها یا راهکارها و توصیه های تربیتی است و هریک به سهم خود شامل یک برهان فلسفی-اخلاقی است. مثلا قاعده ششم می گوید: آگاهانه دست به کاری بزنیم که در توانمان است و آگاهانه بار رنجی را بر دوش بکشیم که ناگزیر به ما وارد می شود. نباید آن طورکه می خواهیم بلکه باید آن طورکه می توانیم زندگی کنیم.

هنر رفتار با زنان

شوپنهاور ازجمله فیلسوفان بزرگی است که مواضع تندوتیز او در برابر زنان مهم و جنجالی است، چندان که بسیاری بر این باورند شوپنهاور بر اندیشه های نیچه در باب زنان و همچنین قدرت و اراده بسیار تأثیرگذار بوده است. کتاب هنر رفتار با زنان مجموعه ای است درباره زنان که از میان آثار مفصل شوپنهاور گرد آوری شده است، از میان آثار اصلی و آثار بعدی که پس از مرگ او در یادداشت ها و پیوست های آثار و حتی جاهای دیگر آمده است.

این کتاب نیز همچون دیگر آثار شوپنهاور صریح، بی پرده، دقیق، تلخ و تاریک است. از این گذشته، شوپنهاور در کتاب حاضر به سنت دیرپا و درعین حال مهم مشرق زمین در نگاه به زنان نیز پرداخته و در موافقت با همین سنت آشنا برای ما حتی از ستودن آن کوتاهی نکرده است. از سوی دیگر، او از سنت برخی ادیان در نگاه به زن نیز بهره می برد که گاه با او سخت همراه است، ازاین رو این کتاب هم برای مخالفان و هم موافقان شوپنهاور خواندنی است.

از این کتاب خوراک آماده ای برای جدل های فمینیستی دوآتشه فراهم می شود. اگرچه کتاب می کوشد علمی و موضوعی باشد، در حقیقت به جلوه ها و هنجارهای منفرد انسانی می پردازد. دقیقا به همین دلیل، صرفا به جای توصیفات خنثی، فهرستی از انواع و اقسام پیشنهادها و رهکردهایی کنار هم می آیند که جنس مرد به گونه ای اجتناب ناپذیر در هنگام مراوده با زنان رقم زده است. با تمام این اوصاف چنانکه از این کتاب برمی آید، زن از نظر شوپنهاور نه زن فتنه گر یا زن شکننده بلکه زنی است بی خصلت، بی خاصیت و بی هیچ ویژگی خاصی.

پ