درباره جشن تیرگان و روز ملی دماوند بیشتر بدانید
به گزارش دنیای با نشاط مدرسه، سیزدهم تیر ماه در تقویم ایران مصادف با جشن تیرگان و روز ملی دماوند است. دو مناسبت مهم برای ایرانیانی که یکی یادآور پهلوان بزرگ ایرانی، آرش کمانگیر است و دیگری، شکوه و عظمت ایران را به یاد می آورد. با مجله گردشگری خبرنگاران همراه شوید و درباره جشن تیرگان روز ملی دماوند بیشتر بدانید.
تاریخچه جشن تیرگان
جشن تیرگان یکی از جشن های باستانی ایران است که هنوز هم در بعضی شهرهای کشورمان برگزار می گردد و آداب و رسوم خاص خود را دارد. برگزاری جشن تیرگان در بعضی استان ها، به عنوان یک میراث معنوی در لیست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.
13 تیر ماه در گاهشمار ایران با جشن تیرگان مصادف می گردد. این جشن هر ساله در گرامیداشت تیشتَر (ستاره باران آور در فرهنگ ایرانی) و جشن پیروزی آن بر اپوش (دیو خشکسالی)، برگزار می گردد. مراسم آب پاشونک نیز در این روز برگزار می گردد و بسیاری این روز را با نام روز آب پاشی می شناسند.
در روایت دیگری، این روز مصادف است با روزی که پادشاهان ایران و توران در زمان پادشاهی منوچهر، شاه ایران، تصمیم گرفتند اختلافات خود را با معین کردن مرز بین ایران و توران حل و فصل نمایند. روزی که آرش کمانگیر، پهلوان ایرانی ماموریت پیدا کرد تا با پرتاب تیری از مازندران به سمت خراسان، این مرز را معین کند. آرش، تیر و کمان را برداشت و بر بالای کوه دماوند رفت، تمام نیرو و توان خود را به تیر داد و پس از پرتاب تیر، بیهوش به زمین افتاد. تیر از کوه و دشت و بیابان عبور کرد تا در کنار رود جیحون، بر تنه بزرگترین درخت گردو در گیتی، فرود آمد. آنجا مرز ایران شد.
جشن تیرگان در کدام شهرها برگزار می گردد؟
یزد و روستاهای اطراف آن، کاریزات، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، تهران، اهواز و منطقه فراهان جشن تیرگان را هر ساله برپا می دارند و آداب و رسوم خود را در این روز دارند. می توانید بلیط اهواز و سایر شهرهای نامبرده شده را بخرید و برای شرکت در مراسم جشن تیرگان به این شهرها سفر کنید.
در استان مازندران، این جشن را تیر ماه سیزده شو می نامند و در اردهال هم این جشن در 13 مهرماه هر سال برگزار می گردد. اهالی سنگسر به این روز تیر موای سیزده می گویند و در روز 22 آبان جشن می گیرند و برای این جشن هم خوراکی به نام سیزده تامو می پزند. ارامنه در اصفهان نیز در سیزدهم ژانویه جشن تیرگان برگزار می نمایند. مردم کاریزات و مردم فراهان این جشن را روز اول تیر برگزار می نمایند. مردم کاریزات این جشن را آب، تیر، ماهی می نامند.
در جشن تیرگان چه می نمایند؟
بخش مهمی از آیین و آداب و رسوم ایران، به آب مربوط می گردد که عنصری باارزش نزد ایرانیان بوده است. به همین دلیل از مهمترین آداب و رسوم در جشن تیرگان می توان به آب پاشی اشاره نمود. آب پاشیدن به یکدیگر در وسط گرمای تابستان که این گرما را قابل تحمل تر می نماید. افراد در زمان پاشیدن آب، آرزوی باران و دوری از خشکسالی می نمایند. عموما هم این رسم در کنار چشمه یا رودخانه برگزار می گردد.
فال کوزه، از آداب و رسوم مجذوب کننده در جشن تیرگان است. روز قبل از جشن، یک دختر جوان، کوزه ای سبز رنگ را از آب پر می نماید و یک دستمال سبز ابریشمی روی دهانه آن می اندازد، سپس آن را بین مردم می چرخاند. هر کس آرزویی می نماید و یک شیء از خود را درون کوزه می اندازد. این شیء می تواند یک سکه یا سنجاق سر یا هر وسیله دیگری باشد. دخترک کوزه را جایی زیر یک درخت کاج می گذارد و در روز جشن تیرگان پس از مراسم آب پاشی، به سراغ کوزه می رود و فال کوزه را شروع می نمایند. پیرهای جمع شعری از حافظ می خوانند و همزمان دخترک یک شیء را از کوزه بیرون می آورد. این شعر، در واقع فالِ صاحبِ آن شیء و جوابی برای آرزوی او خواهد بود.
پختن غذاهای خاص و خوردن خوراکی های مخصوص این روز، از دیگر کارهایی است که در جشن تیرگان انجام می گردد. در گذشته خوردن گندم و میوه پخته شده در این روز رایج بوده است.
رسم دیگری که در ابتدای جشن و پس از خوردن شیرینی برگزار می گردد، بافتن دستبند تیر و باد است. مردم در این روز، 7 ریسمان با 7 رنگ مختلف بافته و به دست می بندند، 9 روز دیگر آن را باز نموده و بر بلندی می ایستند و آن را به باد می سپارند. همزمان آرزوهای خود را می گویند تا باد ببرد. تیر برو باد بیا، غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا، خوشه مرواری بیا
در جشن تیرگان نیز مانند سایر جشن های ایرانی، خانه ها را تمیز می کردند و لباس نو می پوشیدند.
روز دماوند
اگر همه اتفاقات و آداب و رسوم جشن تیرگان را مرور کنیم، ردپای کوه و ارتفاعات را همه جا می توان دید. از ایستادن آرش کمانگیر بر بلندترین نقطه ایران یعنی کوه دماوند برای پرتاب تیر، تا ایستادن روی ارتفاع برای به باد سپردن دستبند تیر و باد در جشن تیرگان، جایگاه این نماد زیبا را نشان می دهد.
اما اهمیت دماوند برای ایرانیان تنها به این محدود نمی گردد. ادبیات و فرهنگ ایران پر است از آثاری که در ستایش گنبد گیتی، دماوند خلق شده است. از نمونه این آثار می توان به شاهنامه فردوسی اشاره نمود، آنجا که داستان به بند کشیده شدن ضحاک به وسیله فریدون را به تصویر می کشد:
برآن گونه ضحاک را بسته سخت سوی شیرخوان برد بیدار بخت
همی راند او را به کوه اندرون همی خواست کارد سرش را نگون
بیامد هم آنگه خجسته سروش به خوبی یکی راز گفتش به گوش
که این بسته را تا دماوند کوه بِبَر همچنان تازیان بی گروه
قصیده دماوندیه ملک الشعرا بهار که در سال 1300 شمسی سروده شده، نمونه دیگر است:
ای کوه سپیدسر، درخشان شو مانند وزو، شراره افشان شو
ناصر خسرو، فخرالدین اسعد گرگانی و خاقانی از شعرای دیگری هستند که در ستایش دماوند، منظومه ها و قصیده ها سروده اند.
در مورد اهمیت دماوند در فرهنگ ایران، باید گفت بر اساس افسانه ها، کیومرث در کوه دماوند زندگی می نموده و پسر او نیز در دماوند دفن شده است.
اما چه شد که 13 تیر ماه به روز دماوند اختصاص داده شد؟ روز سیزدهم تیر ماه 1387 بود که طی مراسمی در قرارگاه فدراسیون کوهنوردی در روستای پلور، با حضور اعضای انجمن کوهنوردان ایران، از سوی سازمان میراث فرهنگی، دماوند به عنوان نخستین اثر طبیعی در لیست آثار ملی کشورمان ثبت شد.
سال 1391 هم در همین جشن تیرگان بود که از موسیقی ملی کوه دماوند در بین 9 هزار نفر رونمایی شد. هدف از معین روزی با نام دماوند، برجسته کردن مساله دماوند و لزوم توجه و مراقبت از آن از سوی مردم و مسئولین بود.
13 تیر؛ روز دماوند و جشن تیرگان
در این مطلب کوشش کردیم با دو رویداد مهم روز 13 تیر یعنی جشن تیرگان و روز دماوند و دلیل مصادف شدن این دو رویداد آشنا شویم. اگر دوست دارید برگزاری این جشن ها را از نزدیک ببینید، پیشنهاد ما به شما شهرستان رینه در دامنه دماوند است. مردم رینه همه ساله در 13 تیر در دامنه کوه دماوند دور هم جمع می شوند و آیین و آداب و رسوم این روز را برگزار می نمایند.
تجربه حضور در این جشن باستانی را با ما در میان بگذارید و از آداب و رسوم مجذوب کننده این روز که دیده یا شنیده اید، در برایمان بگویید.
صبا پلاشانی
منبع: فلای تودی