آشنایی با نقش رستم و نقش رجب شیراز - دنیای با نشاط مدرسه

مثل اینکه آلبومی از تصاویر باشکوه ترین رویدادهای باستانی را به روی خود باز کرده باشید، عظمت این مجموعه ها در قاب دوربین جا نمی شوند و چون آنجا راهنمایی برای توضیح نقش ها نیست، بهتر است قبل از رفتن اطلاعاتی در مورد آن ها کسب کنید.

چرا بازدید از نقش رستم و نقش رجب پیشنهاد می شود؟

این دو مجموعه یکی از باشکوه ترین و باابهت ترین آرامگاه ها و سنگ نگاره های دنیا هستند.

اینجا صحنه تاجگذاری شاهان ساسانی را به چشم می بینید.

نقش رجب و نقش رستم جزو آثار ملی کشور و میراث دنیای یونسکو به شمار می آیند.

تاریخچه نقش رستم و نقش رجب

گفته می شود که ایده ساخت چنین گوردخمه هایی زاییده ذهن داریوش کبیر بوده است. از سوی دیگر هیچ سند تاریخی درباره علت نامگذاری نقش رجب و رستم وجود ندارد. در نگاره های نقش رستم آثاری از 3 دوره تاریخی عیلامی، هخامنشی و ساسانی را می بینید ولی نگاره ها و کتیبه های نقش رجب فقط مربوط به دوره ساسانی هستند.

آنچه در نقش رستم می بینید

با اینکه نقش رجب در گذر از راه تخت جمشید به نقش رستم واقع شده ولی اول به نقش رستم می پردازیم، جایی که نگاره هایی تماشایی از دوران باستان به ایران امروزی راه پیدا کرده اند. اینجا در روزگاران قدیم با اسامی دیگری مثل کوه حاجی آباد، دوگنبدان یا اسطخر یا حتی کوه نِفِشت بین مردم معروف بوده ولی بعدها با نام نقش رستم شناخته شده است. نقش رستم متشکل از کعبه زرتشت، 4 گوردخمه و 8 نقش برجسته است که به 8 واقعه تاریخی دلالت دارند.

گوردخمه ها

در مجموعه باستانی نقش رستم 4 گوردخمه یا مقبره وجود دارد که از همان چندصدمتری توجه تان را جلب خواهند کرد. این جا آرامگاه 4 شاه هخامنشی است که در دوره های پیش از میلاد مسیح می زیستند. آرامگاه داریوش بزرگ و اردشیر اول در وسط کوه و آرامگاه خشایار شاه و داریوش دوم هم در 2 طرف این 2 آرامگاه قرار دارند. داخل این گوردخمه ها کنده کاری شده اند و دارای اتاقک هایی هستند که تعدادی قبر در آن ها وجود دارد و احتمال می رود این قبور متعلق به خانواده شاهان هخامنشی باشد.

نقش اول (کتیبه ناتمام)

اولین نقشی که می بینید در واقع فضای 10 در 5 متری است که حجاری نشده و احتمالا فرصت اتمام آن پیش نیامده است اما کتیبه ای 20 سطری در مرکز آن حکاکی شده که به زبان فارسی است. با اینکه احتمالا این فضا برای حجاری حوادث تاریخی اواخر دوره ساسانی آماده شده بوده ولی این کتیبه ای که می بینید، جدید است و اهمیت تاریخی ندارد.

نقش دوم (تاجگذاری نرسی)

دومین نقشی که باید برای دیدن آن تا می توانید سرتان را بالا بگیرید و به عمق عظمتش پی ببرید، تاجگذاری نرسی (294-304 میلادی) پسر شاپور اول ساسانی و فرمانروای ارمنستان است که با حمله به ایران صاحب تاج و تخت شد و در این نقش، حلقه شهریاری را از آناهیتا، خدای آب تحویل می گیرد.

نقش سوم (پیروزی بهرام دوم)

به نقش دیگری از نقش رستم می رسید که در 2 صحنه و بالای هم حجاری شده اند، در یکی از این صحنه ها بهرام دوم سوار بر اسب به سوی دشمن می تازد و در پشت سرش سوار دیگری درفش به دست دیده می شود، سربازی رومی هم به زمین افتاده و زیر اسب بهرام مانده است.

نقش چهارم (پیروزی شاپور اول)

نقش چهارم از نقش رستم، مجلل ترین نقش دوران ساسانی بوده و روایتگر واقعه ای تاریخی است. در این نقش صحنه پیروزی شاپور اول بر امپراتور رومی والرین (239 تا 270 میلادی) به تصویر کشیده شده است. در زمان شاپور یکم 3 امپراتور روم به ایران حمله کردند که سومی والرین بود و با 70 هزار سرباز و سناتور به دست ایرانی ها اسیر شد. توصیف این پیروزی در کتیبه دیوار کعبه زرتشتِ همین مجموعه آمده است.

نقش پنجم (پیروزی هرمز دوم)

اگر نگاهی به زیر مقبره اردشیر اول در نقش رستم بیاندازید 2 نقش می بینید که چیز زیادی از نقش بالایی نمانده و گفته می شود متعلق به آذر نرسه است ولی نقش پایینی صحنه پیروزی نوه شاپور اول ساسانی یعنی هرمز دوم را به نمایش می گذارد.

نقش ششم

نقش ششم روبروی کعبه زرتشت و زیر مقبره داریوش دوم واقع شده که طول آن 7.6 متر و ارتفاع آن 3 متر است. در این نقش رستم، یک شاهِ سوار بر اسبی را می بینید که هویت آن دقیقا معین نیست ولی برخی ها از روی تاجش او را شاپور دوم می دانند.

نقش هفتم (بهرام دوم و خانواده اش)

قدیمی ترین نقش رستم مربوط به دوره عیلامی است ولی بعدها بهرام دوم ساسانی قسمتی از آن را محو کرد و نقش خود و درباریان و خانواده اش را جایگزین آن کرد. به هر حال قسمت هایی از نقش اول هنوز باقی مانده که تصویر 2 ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه با لباس های چین دار را نشان می دهد.

نقش هشتم (تاجگذاری اردشیر بابکان)

به نقش آخر از نقش رستم می رسیم، نقشی که از بنیانگذار دولت ساسانی و اهورامزدا که هر 2 بر اسبی سوارند. این نقش صحنه تاجگذاری اردشیر اول و دریافت اورنگ شاهی از دست اهورامزدا است. زیر اسب اردشیر پیکر آخرین پادشاه اشکانی و زیر اسب اهورامزدا پیکر اهریمن افتاده است و روی سینه اسب های آنان کتیبه هایی به زبان یونانی، پهلوی اشکانی و ساسانی نوشته شده است.

کعبه زرتشت

در نقش رستم به غیر از نقش و نگاره ها، یک چاه، نقش 2 چهارطاقی، استودانها و بنای مکعبی شکلی وجود دارند که حکایاتی از گذشته را بازگو می کنند. کعبه زرتشت نمونه ای از هنر معماری دوران هخامنشی را به نمایش گذاشته و گفته می شود که این بنا یا محل نگهداری اسناد و یا آرامگاه بوده است. همانطور که گفته شد بر روی دیوار کعبه زرتشت کتیبه هایی طولانی به چند زبان نوشته شده اند.

آنچه در نقش رجب می بینید

حدود 4 کیلومتر دورتر از تخت جمشید و روبروی راهی که به نقش رستم می رود، شکاف کوه های دیگری با نقش و نگاره هایی از دوره ساسانی آراسته شده اند که در انزوای خود و به دور از توجه گردشگران به سر می برند اما 9 دهه پیش وارد فهرست آثار ملی کشور شده اند. گفته می شود که در گذشته قهوه خانه ای در نزدیکی این نقش بوده که صاحب آن شخصی به نام رجب بوده و به همین دلیل اینجا به نقش رجب معروف شده است. نقش رجب روایتگر 4 واقعه تاریخی است:

مجلس اول (شاپور اول و درباریان او)

از چپ به راست، ابتدا نقش شاپور اول و درباریانش را در نقش رجب می بینید که در ارتفاع 1.5 متری و در فضایی به طول 6 و عرض 4 متر حجاری شده اند. در این نقش شاپور اول را سوار بر اسب می بینید و 9 نفر از بزرگان دربار هم پشت سر او ایستاده اند و یک کتیبه 4 سطری در سینه اسب و کتیبه 6 سطری دیگری در کنار دیگر دیده می شوند.

نقش برجسته کرتیر موبد بزرگ

مابین مجلس اول و مجلس دوم نقش رجب، کتیبه ای حجاری شده که نگاره هیچ شاهی بر روی آن وجود ندارد و فقط نقش کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی دوران ساسانی بر روی آن دیده می شود. این نقش در زمان بهرام دوم کنده شده و کتیبه ای 31 سطری در آن حک شده که امروزه فقط 20 سطر از آن باقی مانده است. اینجا کرتیر به مجلس تاج گذاری اردشیر بابکان ادای احترام می کند و با دست راستش به کتیبه اشاره می کند.

مجلس دوم (تاجگذاری اردشیر بابکان)

در نقش رجب فضایی به پهنای 4.5 متر و عرض 2.5 متر با نقش اردشیر بابکان و 8 نفر مرد، زن و کودک در کنارش وجود دارد که در واقع مراسم تاج گذاری اردشیر بابکان است و او در حال دریافت دیهیم (تاج پادشاهی) از اهورامزداست و 2 مرد پشت سر اردشیر ایستاده اند که یکی از آن ها پسرش شاپور است و دست چپش را روی غلاف شمشیر گذاشته است. 2 بانوی درباری و 2 کودک نیز در این نقش دیده می شوند.

مجلس سوم (تاجگذاری شاپور اول پسر اردشیر)

و اما آخرین مجلس نقش رجب روایت گر تاج گذاری شاپور اول است که در قابی به پهنای 4.5 در 3 متر نقش شده است و با الهام دریافت از سنگ نگاره اردشیر (در نقش رستم) حجاری شده است. این نقش برجسته به قدری با ظرافت کنده کاری شده که جزو شاهکارهای دوره ساسانیان به شمار می رود. در این نقش شاپور و اهورامزدا سوار بر اسبشان و مقابل هم قرار دارند که هم اسب ها و هم لباس هایشان به یکدیگر شباهت دارند. بر روی سینه اسب شاه یک کتیبه نقش بسته و پشت سر اسبش 9 نفر از درباریان ایستاده اند.

سخن آخر

خلق چنین نگاره هایی در دل سنگیِ کوه های این منطقه به خودی خود شاهکار بزرگی به حساب می آید و هر کسی را به شگفت وا می دارد، حال اینکه ارزش تاریخی هم دارد و مضمون تمام این نقش و نگاره ها نمایش تبار پادشاهان بوده و این صحنه ها را به این شکل جاویدان ساخته اند. قرار دریافت این 3 مجموعه (تخت جمشید، نقش رستم و نقش رجب) در نزدیکی هم، بازدید از آن ها را راحت تر ساخته است. اگر برای ورق زدن آلبوم تاریخی ایران وسوسه شدید، می توانید سفر به شیراز با خرید اینترنتی بلیط هواپیما و بازدید از این مکان های فوق العاده در برنامه خود بگنجانید.

زمان پیشنهادی بازدید از این دو مکان چه قدر است؟

دل کندن از این مجموعه حقیقتا کار سختی است چون هم زمینه زیبایی برای عکس های شما خواهند بود و هم ابهت و عظمتشان شما را مبهوت خود می کند. به هر حال اگر قصد بازدید از هر 2 نقش رستم و رجب را داشته باشید باید نیمی از روز را به دیدن آن ها اختصاص دهید.

فصل مناسب برای بازدید از نقش رستم و نقش رجب چه زمانی است؟

تنها عاملی که می تواند معین کننده بهترین زمان بازدید از این جاذبه ها باشد، شرایط آب و هوایی منطقه است و از آنجایی که استان فارس آب و هوای گرم و خشکی دارد، بهتر است علاقه مندان و گردشگران در همان ایام عید (اوایل بهار) یا پاییز و زمستان بلیط هواپیما شیراز را خریداری کنند و به مرودشت بروند.

چگونه به نقش رستم و نقش رجب برویم؟

این نقوش در 56 کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار گرفته اند، از تخت جمشید تا نقش رجب 4 کیلومتر و از نقش رجب تا نقش رستم 2.7 کیلومتر راه است. با استفاده از خودروی شخصی دسترسی راحتی به این 3 مکان خواهید داشت، فقط باید به شهر مرودشت بروید و از طریق بزرگراه مرودشت- سعادت آباد خود را به جهت تخت جمشید به اسطخر یا همان شاهراه قدیمی برسانید.

چه هتل هایی در نزدیکی نقش رستم و نقش رجب برای اقامت وجود دارند؟

هتل آپادانا :3.6 کیلومتر

اقامتگاه بوم گردی نقش رستم: 4 کیلومتر

هتل پرسپولیس: 4.8 کیلومتر

هتل دنیاگردی تخت جمشید: 4.9 کیلومتر

مهمانپذیر درویش مرودشت: 6.7 کیلومتر

چه رستوران ها و غذاخوری هایی نزدیک به نقش رستم و نقش رجب هستند؟

رستوران لانه طاووس: 400 متر

کافی شاپ هخامنش: 4.7 کیلومتر

رستوران سنتی پرسپولیس: 5 کیلومتر