هیرکانیان هزاران سال تاریخ تکاملی انسان و ترکیب فرهنگ و طبیعت است - دنیای با نشاط مدرسه

جنگل های هیرکانی به عنوان دومین میراث طبیعی ایران، براساس معیار 9 گانه به شماره 1584 در لیست میراث دنیای یونسکو ثبت شد تا این میراث باستانی یگانه به نام ایران و برای دنیایان تا ابد باقی بماند.

جنگل های هیرکانی یا جنگل های شمال ایران، با پیشینه تکامل 25 تا 50 میلیون ساله، مانند نواری سبز به درازای 850 کیلومتر کناره های جنوبی دریای کاسپین را پوشانده اند. تغییرات بارشی و ارتفاعی زیاد، تنوع در شرایط اکولوژیکی از خاور تا باختر، تنوع بی مانند در گونه های گیاهی و جانوری از ویژگی های برجسته جنگل های هیرکانی است.

از این جنگل ها به عنوان فسیل زنده یا موزه طبیعی و مادر جنگلهای جوان اروپا و شمال آمریکا یاد می گردد؛ زیرا خاستگاه و یکی از مهمترین پناهگاه های باختر اوراسیا برای گونه های گیاهی به جامانده از دوران سوم زمین شناسی، گونه های نادر و در معرض خطر گیاهی و جانوری و گونه های بومی محلی و منطقه ای و دنیای یگانه بشمار می فرایند.

اگرچه پیشینه هزاران سال همزیستی با انسان، از آسیبهای فراوان به این جنگل های باستانی و یگانه حکایت می نماید اما در شیبهای تند و غیرقابل دسترس و ارتفاعات بالا، بخشهای وسیعی از جنگل های هیرکانی فرایند تکامل طبیعی خود را می پیمایند و ما را بر آن می دارند که در حفاظت از این گنجینه ارزشمند باستانی بکوشیم. جنگل های هیرکانی در تاریخ 14 تیر سال 1398 در چهل و سومین گردهمایی دنیای یونسکو در آذربایجان به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در لیست میراث دنیای یونسکو ثبت شده است.

مروری بر هیرکان گیلان

سایت سیاهرود رودبار با مساحتی برابر 27 هزار و 94 هکتار، در 30 کیلومتری جنوب شهر رشت قرار گرفته است و اثر طبیعی ملی غار درفک مهمترین ارتفاع استان گیلان را به همراه گستره ای از زیست بوم های جنگلی و کوهستانی در برگرفته است. بخش وسیعی از این سایت دارای شیب بیش از 40 درصد است و دامنه تغییرات ارتفاعی آن از 129 تا 2706 متر است. پیرامون این سایت در غار دربند رشی، یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های تاریخ گذاری شده انسان در ایران شناسایی شده که نشان دهنده حضور دراز مدت انسان در جنگل های هیرکانی است.

گشت رودخان با مساحت 26 هزار و 556 هکتار در 15 کیلومتری جنوب شهر فومن قرار داشته و محوطه تاریخی قلعه رودخان نیز در حریم این محوطه قرار گرفته است. این محوطه کوهستانی همراه با رویشگاه های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و مرتعی مشجر است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از 45 درصد است. دامنه تغییرات ارتفاعی محوطه از 116 تا 2839 متر است.

براساس مقاله هیرکانیان هزاران سال تاریخ تکاملی انسان و ترکیب فرهنگ و طبیعت است باید بدانید که این منطقه یکی از مرطوب ترین منطقه ها جنگل های هیرکانی با بارندگی بیش از 1500 میلیمتر در سال است که تمام دامنه های ارتفاعی از جلگه تا کوهستان را در بر می گیرد و یکی از مهمترین منطقه ها دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان نیز است.

لیسار شاقتصادی ترین سایت جنگل های هیرکانی، ثبت شده در لیست میراث دنیای طبیعی یونسکو با مساحتی بیش از چهار هزار و 884 هکتار در محدوده سیاسی استان گیلان و در 10 کیلومتری شمال شهر تالش واقع شده و به سبب وجود حیات وحش ارزشمند و چشم اندازهای یگانه و جنگل های انبوه راش و انجیلی و بلوط بسیار دارای اهمیت است. این سایت کوهستانی جنگلی است و تغییرات ارتفاعی منطقه میان 600 تا 1800 متر بوده و دارای اقلیم مرطوب و خیلی مرطوب با میانگین بارندگی 1201 میلیمتر است.

رقابت شدید و رایزنی های پیچیده ای برای ثبت آثار در لیست میراث دنیای یونسکو وجود دارد؛ تا جایی که بسیاری از کشورها با ظرفیت میراث دنیای از قافله عقب می مانند و بعضی کشورها حاضرند هزینه سنگینی برای این ثبت بپردازند؛ زیرا ثبت دنیای یک اثر نشان دهنده پیشینه فرهنگی، تاریخی و طبیعی آن کشور بوده و علاوه بر افزایش احساسات ملی گرایانه و هویتی و اثبات ریشه دار بودن و سهم آن ملت در تاسیس تاریخ بشریت، این آثار را به مقاصد گردشگری داخلی و بین المللی تبدیل میکند که می تواند فواید اقتصادی زیادی در سطح ملی و محلی بدنبال داشته باشد. قوانین بسیار سختگیرانه ای نیز برای حفاظت از این آثار وجود دارد تا جاییکه هرگونه تخریب عمدی آثار یک کشور عضو لیست میراث دنیای یونسکو جنایت جنگی محسوب می گردد.

حیات هیرکانی نیازمند یاری همه

سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان اعلام کرد: ماندگاری و حفاظت از هیرکانیان میلیون ساله نیازمند یاری جستن از آموزش در قالب هنر و فرهنگ است.

ولی دنیای که پیشتر تاکید کرده بود هرگونه دخل و تصرف و ساخت و ساز در سایتهای دنیای هیرکانی ممنوع است، اظهار امیدواری کرد تا با همکاری و همدلی مردم و مسئولان، زمینه حفاظت از این جنگل های باستانی و بهره مندی مردم از مواهب و مزایای ثبت دنیای فراهم گردد.

وی گفت: به مناسبت هفته منابع طبیعی و روز درختکاری، دفتر پایگاه میراث دنیای جنگل های هیرکانی وابسته به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان در نظر دارد تا نمایشگاه عکس میراث دنیای جنگل های هیرکانی را برگزار نماید.

وی ادامه داد: این نمایشگاه با موضوع پوشش گیاهی و جانوری شاخص جنگل های هیرکانی، انسان و طبیعت، نقش جوامع محلی و دانش بومی در حفاظت از آثار طبیعی، معماری بومی، سبک زندگی و اقتصاد معیشتی روستانشینان حاشیه جنگل های هیرکانی، تهدیدات و عوامل تخریب، مدیریت زباله و پسماند، گردشگری و صنایع دستی و فرهنگ و آداب و رسوم با همکارای دوستداران و عکاسان طبیعت در مجتمع فرهنگی هنری خاتم الانبیاء (ص) رشت طراحی شده است.

سرپرست میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی گیلان بعلاوه از رونمایی از آثار فیروزه صدیق صفت هنرمند خلاق گیلانی در زمینه مد پایدار و ایجاد شبکه توانمند افزایی بافندگان و دوزندگان بومی محلی فعالیت می نمایند، در این نمایشگاه اطلاع داد.

دنیای اعلام کرد:آثار این هنرمند و گروه خلاقش در زمینه استفاده از گونه های شاخص جنگل های هیرکانی، در طراحی لباس و سایر تزئینات خانگی است. در کنار این نمایشگاه، صنایع دستی عروسکهای آئینی و محصولات فرعی جنگل نیز نمایش داده شده و آموزشهایی در ارتباط با طبیعت گردی و مدیریت زباله و پسماند نیز ارائه خواهد شد.

سرپرست میراث فرهنگی گیلان گفت: بعلاوه به منظور ترویج فرهنگ درختکاری و حفاظت از طبیعت، دفتر پایگاه میراث دنیای جنگل های هیرکانی وابسته به اداره کل میراث استان در نظر دارد تا همراه با نهادها، سازمانها، گروههای مردمی، سازمانهای مردم نهاد و حامیان و دوستداران طبیعت در امر کاشت و غرس سه هزار اصله نهال در جنگل های هیرکانی مشارکت نماید.

هیرکانیان صرفا یک اثر طبیعی نیست

مدیر پایگاه میراث دنیای جنگل های هیرکانی در استان گیلان نیز در این زمینه اعلام کرد: میراث طبیعی هیرکانیان که شامل 12 سایت در پنج استان کشور با 129 هکتار دارای سه سایت در گیلان است و تصمیم بر اینست آموزش حفاظت برای ماندگاری مردمی گردد.

فریبا بابایی گفت: هیرکانیان صرفا یک اثر طبیعی نیست هزاران سال تاریخ تکاملی انسان ترکیب فرهنگ و طبیعت است و می خواهیم بر جنبه های فرهنگی و برند سازی محصولات از جمله گیاهان دارویی و فرهنگ غذایی برآمده از هیرکانیان میلیون ساله تاکید کنیم .

وی گفت: برای جشنواره عکاسی در زمینه هیرکانیان 300 عکس از عکاسان گیلانی به دبیرخانه جشنواره رسیده و مدیریت پایدار ماندگاری هیرکانیان نیازمند حفاظت فرابخشی انجمن ها، دستگاه ها و مردم محلی است.

بابایی گفت: گونه هایی در جنگل های هیرکانی وجود دارد که شاید به چشم مردم عادی تنها یک درخت یا گیاه جلوه کند در حالیکه اینها گونه های فسیل هستند و در هیچ جای دنیا وجود ندارند و تنها جایی که به جای مانده اند اینجا هستند ؛ وظیفه ما اینست که اینها را نشان دهیم و توسعه فرهنگ زیست محیطی داشته باشیم لذا بعلت خوشایند بودن زبان هنر برای حفاظت از این میراث منحصر به فرد طبیعی از طراحان، عکاسان، نقاشان و دیگر شاخه های هنری یاری گرفته ایم.

از میان سایتهای ثبت شده در لیست میراث دنیای، سایت های طبیعی به علت آسیب پذیری زیاد از بالاترین سطح حفاظتی برخوردار هستند. هرگونه دخل و تصرف و تخلف از ضوابط حفاظتی در این سایتها که منجر به از بین رفتن یکپارچگی سایت های ثبت شده و تهدید ارزشهای برجسته دنیای آن گردد، خطر خارج کردن این سایتها از لیست میراث دنیای را بدنبال خواهد داشت.

در اجرای قانون الحاق ایران به کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی دنیا (1972) مصوب 1353 مجلس شورای اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، نقشه و ضوابط حفاظتی مربوط به اثر طبیعی جنگل های هیرکانی را در تاریخ سوم تیر 1400 به استانداری گیلان ابلاغ کرده است. با توجه به این قوانین محدوده عرصه و حریم اثر مذکور تحت نظارت این وزارت بوده و هرگونه دخل و تصرف و تخلف از ضوابط حفاظتی جرم محسوب شده و مرتکبان مشمول مجازات های قانونی خواهند بود.

براساس این ضوابط حفاظتی، هرگونه دخل و تصرف، ساخت و ساز، تخریب، خاکبرداری، خاکریزی، ورود ماشین آلات سنگین، قطع درختان، بوته کنی، تجاوز به عرصه و حریم و در کل هر گونه تخریب منجر به از بین رفتن یکپارچگی اثر و تهدید ارزشهای برجسته دنیای آن ممنوع است و انجام هر گونه فعالیتی از جمله گردشگری در این عرصه ها تنها با اجازه و نظارت دفتر پایگاه هیرکانی ممکن خواهد بود.