برانگیختگی فکری بیش از حد در افراد باهوش بالا، ذهنی که خاموش نمی گردد - دنیای با نشاط مدرسه

این ویژگی در افراد با ضریب هوشی بالا (IQ بالای 130) شایع تر است و باعث می گردد فکر آن ها پرکار، تحلیل گر و همواره در حال پردازش باشد. اما این خصوصیت، مانند یک شمشیر دو لبه است: از یک سو می تواند منجر به موفقیت های علمی، فکری و خلاقانه گردد، و از سوی دیگر می تواند اضطراب، خستگی فکری و حتی انزوا را به همراه داشته باشد.

منشأ برانگیختگی فکری بیش ازحد

این مفهوم اولین بار به وسیله کازیمیرز دابروفسکی Kazimierz Dabrowski، پژوهشگر لهستانی، مطرح شد. او دریافت که افراد باهوش دارای نوعی شدت فکری و احساسی غیرمعمول هستند که آن را برانگیختگی بیش ازحد (Overexcitability یا OE) نامید. دابروفسکی پنج نوع برانگیختگی بیش ازحد را شناسایی کرد:

1. برانگیختگی احساسی (Emotional OE): شدت عواطف و احساسات قوی تر از حد معمول

2. برانگیختگی تخیلی (Imaginational OE): تخیل غنی و میل به خلق سناریوهای پیچیده

3. برانگیختگی فکری (Intellectual OE): فکری پرجنب وجوش، علاقه شدید به یادگیری و تحلیل

4. برانگیختگی روانی-حرکتی (Psychomotor OE): انرژی بالا، بی قراری فیزیکی و میل مداوم به فعالیت

5. برانگیختگی حسی (Sensual OE): حساسیت زیاد نسبت به صداها، بوها، لمس و سایر محرک های حسی

بیشتر افراد باهوش حداقل دو یا سه نوع از این ویژگی ها را دارند و بعضی حتی تمام پنج مورد را تجربه می نمایند.

نشانه های فردی با برانگیختگی فکری بیش ازحد

افرادی که این ویژگی را دارند، ممکن است بعضی یا تمام این خصوصیات را نشان دهند:

✅ تفکر عمیق و مستقل، حتی در مسائل روزمره

✅ فکری همواره فعال که هیچ گاه متوقف نمی گردد

✅ مشاهده گری دقیق و تحلیل جزئیات

✅ علاقه شدید به یادگیری و تحقیق در موضوعات گوناگون

✅ توانایی تمرکز بالا، به ویژه هنگام مطالعه و تحقیق

✅ حافظه تصویری قوی، به خصوص برای اطلاعات و مفاهیم پیچیده

✅ کنجکاوی سیری ناپذیر و میل به فهمیدن چرایی و چگونگی پدیده ها

چالش های برانگیختگی فکری بیش ازحد

هرچند این ویژگی می تواند نعمت بزرگی باشد، اما ممکن است برای فرد و اطرافیان او مسائلی نیز ایجاد کند:

???? فرسودگی فکری: فعالیت مداوم فکری می تواند منجر به خستگی شناختی و حتی مسائل خواب گردد.

???? احساس انزوا: بسیاری از افراد با این ویژگی احساس می نمایند که دیگران آن ها را درک نمی نمایند.

???? عدم رضایت از پاسخ های سطحی: برای این افراد، پاسخ های ساده و کلیشه ای قانع نماینده نیست و گاهی باعث درگیری های فکری و فلسفی مداوم می گردد.

???? احساس اضطراب و افسردگی: آگاهی زیاد از مسائل جهان و ناتوانی در تغییر آن ها، می تواند باعث ناامیدی و اندوه فکری گردد.

چگونه از بچه ها و دانش آموزانی که این ویژگی را دارند، حمایت کنیم؟

???? 1. مهارت های پژوهش و تحلیل منابع

به بچه ها و دانش آموزان بیاموزید که چگونه اطلاعات را ارزیابی و تحلیل نمایند. مثلاً آیا یک مقاله در اینترنت واقعاً معتبر است؟ چطور می توان منابع مختلف را آنالیز کرد و به حقیقت رسید؟

???? 2. دادن آزادی برای پژوهش های عمیق تر

این افراد معمولاً به پرسش های سطحی علاقه ندارند. به جای اینکه از آن ها بپرسید کدام کشورها فقیرند؟، بپرسید چرا بعضی کشورها فقیر می مانند؟ تا کنجکاوی طبیعی شان را تحریک کنید.

???? 3. مدیریت اضطراب و پیشگیری از افسردگی

هوش بالا و آگاهی زیاد می تواند باعث ناامیدی از شرایط جهان گردد. برای کاهش این احساسات، می توان آن ها را به فعالیت های معنادار مانند کارهای اجتماعی و تحقیقاتی تشویق کرد. مثلاً دانش آموزی که نگران محیط زیست است، می تواند در پروژه های بازیافت یا کمپین های محیط زیستی مدرسه مشارکت کند.

???? 4. ترویج فروتنی و تفکر رشد

افرادی که هوش بالایی دارند، گاهی احساس فزونی فکری می نمایند که می تواند باعث مسائل اجتماعی گردد. یادگیری مداوم و پذیرش نواقص شخصی، به رشد سالم تر آن ها یاری می نماید.

چگونه با فکر همواره فعال خود کنار بیاییم؟

اگر خودتان دارای برانگیختگی فکری بیش ازحد هستید، این راهکارها می توانند یاری نماینده باشند:

✔ یادداشت برداری فکری: اگر افکارتان زیاد و پراکنده است، آن ها را روی کاغذ بیاورید تا فکر تان آرام تر گردد.

✔ زمان معین برای تفکر: به جای اینکه در تمام ساعات روز غرق در افکارتان باشید، زمانی معین برای تفکر عمیق معین کنید.

✔ ورزش و فعالیت بدنی: فعالیت های فیزیکی می توانند به تخلیه انرژی فکری و کاهش استرس یاری نمایند.

✔ مطالعه کنترل شده: خواندن بدون توقف می تواند شما را خسته کند. سعی کنید بین مطالعه، استراحت های کوتاه داشته باشید.

✔ مدیتیشن و تمرینات فکر آگاهی: تمریناتی مانند مدیتیشن و یوگا به آرامش فکر یاری می نمایند و از تحلیل بیش ازحد جلوگیری می نمایند.

نتیجه گیری

برانگیختگی فکری بیش ازحد یک ویژگی شگفت انگیز است که اگر درست مدیریت گردد، می تواند به پیشرفت علمی، خلاقیت و حل مسائل پیچیده یاری کند. اما در عین حال، اگر فرد نتواند آن را کنترل کند، ممکن است دچار اضطراب، خستگی فکری و حتی احساس تنهایی گردد. با آموزش و راهکارهای مناسب، می توان این ویژگی را در جهت رشد فردی و اجتماعی راهنمایی کرد.

منبع: psychologytoday.com